Mấy bữa trước mình có thấy 1 post cực kỳ viral nhưng nội dung thì theo mình đánh giá là nếu không dùng cẩn thận thì các tác dụng không tốt của nó là nhiều hơn rất nhiều so với những cái tốt. Tuy vậy nhưng có lẽ là do người sáng tạo nội dung này khá có tầm ảnh hưởng nên có nhiều likes và shares, đó là điều đáng quan ngại.
Góc nhìn của mình về những lời khuyên là hầu hết tất cả các lời khuyên đều xuất phát từ những ý tốt, những mong muốn cho người nhận lời khuyên trở nên tốt hơn. Tuy nhiên là mọi chuyện không đơn giản đến vậy, cuộc sống này phức tạp và bối cảnh của mỗi người mỗi khác, con người và môi trường xung quanh của mỗi người mỗi khác, khả năng thực thi actions cũng như lời khuyên của mỗi người cũng khác nhau. Từ đó dẫn đến việc những lời khuyên nhiều khi là không sử dụng được hoặc không thích hợp hoặc chưa đúng thời điểm. Đó là cho những lời khuyên tương đối là tốt, còn những lời khuyên không tốt thì còn tệ hơn nhiều.
Sự thật là vậy, tuy nhiên lời khuyên tốt cũng là một trong những thứ tốt nhất chúng ta có thể có để phát triển. Câu hỏi cần trả lời là làm thế nào để đánh giá được lời khuyên nào tốt và không tốt để còn dùng đúng? Suy nghĩ vài bữa, mình viết ra cái framework dùng để đánh giá một lời khuyên. Đây là những thứ mình hay dùng, mình hy vọng mọi người cũng có thể áp dụng để có cái nhìn rõ và chuẩn xác hơn về những gì chúng ta thấy. Có thể train dần cái framework này, về lâu ngày thì nó sẽ trở thành phản xạ và việc đánh giá hay nhìn nhận của chúng ta sẽ tốt hơn, nó không chỉ tốt cho công việc mà còn cả cho cuộc sống của chúng ta sau này. Hy vọng là nó giúp ích được cho mọi người. Let's go.
Các tiêu chí để đánh giá xem là một lời khuyên có tốt hay không:
Nguồn: ai là người đưa ra lời khuyên? họ có phải là người đáng tin cậy không? Có nhiều người tỏ ra là đáng tin cậy, watch out.
Động cơ: Những động cơ đằng sau lời khuyên này là gì? là muốn giúp đỡ người khác hay là muốn có lợi cho bản thân người khuyên? Ngày càng nhiều “chuyên gia" xuất hiện nên việc xem xét động cơ cũng là cần thiết.
Kiến thức: người đưa ra lời khuyên có đủ kiến thức và chuyên môn trong lĩnh vực này không? Again, có nhiều overnight expert chỉ có kiến thức trên bề nổi và chỉ đến vậy nên các lời khuyên thường nghe rất hay nhưng vào sâu trong thì rỗng, không có gì.
Thời điểm: lời khuyên này có đúng thời điểm không? có nhiều lời khuyên được lặp đi lặp lại qua các thời kỳ và nhiều khi là đã lỗi thời. Các lời khuyên này sẽ không có ích.
Tính thiên vị: có phần thiên vị nào hay có mâu thuẫn lợi ích nào trong việc đưa ra lời khuyên này không? những lời khuyên bị thiên vị hay nghiêng về lợi ích của một bên nào đó thường không khách quan và không có ích nhiều cho chúng ta.
Evidence-based: lời khuyên có dựa trên những chứng cứ hay bằng chứng khoa học cụ thể không? nó có được ủng hộ bằng các nguồn đáng tin cậy khác không?
Tính ứng dụng: lời khuyên này có thể ứng dụng vào tình huống đặc biệt của chúng ta không? Nó có cân nhắc về bối cảnh và các điểm đặc biệt về chúng ta hay tình huống của chúng ta không? nhiều lời khuyên thì nghe có vẻ hay nhưng nhiều lúc áp vào thì lại không khớp và nhiều khi là còn lệch nhiều.
Lời khuyên có tương đồng với những giá tri và niềm tin của chúng ta không? Nó có tương đồng với những mục tiêu và ưu tiên của chúng ta không? Những lời khuyên mà đi ngược lại với các giá trị mà chúng ta đánh giá cao thường rất khó thể cân nhắc và theo.
Những hệ quả tiềm ẩn: những hệ quả có thể xảy ra khi chúng ta nghe theo những lời khuyên này là gì? Những rủi ro hay những mặt không tốt là gì? Chúng ta không thể đánh giá một vấn đề phức tạp nếu chỉ nhìn về 1 phía của vấn đề, cần thiết phải nhìn cả mặt tốt và mặt không tốt để cân nhắc.
Tính thực tế: lời khuyên này có thực tế không? có thể thực thi được không? Có cách nào cụ thể hay thực tế để làm không? Nhiều lời khuyên nghe rất hay, nhưng hầu như không thể áp dụng được vì thực tế rất khác. Và như vậy thì cũng không có ích gì.
Ảnh hưởng lâu dài: những ảnh hưởng dài hạn có thể có nếu như chúng ta nghe và làm theo những lời khuyên này có thể là gì? Chúng ta sẽ thành công và tốt hơn, hay chúng ta sẽ cắm đầu làm rồi kiệt sức rồi mất hết và không có ai bên cạnh chúng ta? Cần nhắc những ảnh hưởng này sẽ giúp chúng ta có 1 cái nhìn rộng và xa hơn cho việc đánh giá lời khuyên.
Các lựa chọn thay thế: các lựa chọn khác có thể chọn là gì? chúng ta đã đi qua hết các options có thể có chưa?
Ý kiến chuyên gia: các chuyên gia khác đánh giá như thế nào về vấn đề này. Khả năng là rất khó xảy ra khi một lời khuyên tốt mà chuyên gia nào cũng đánh giá không tốt và ngược lại, nếu 1 ý kiến hay lợi khuyên nào bị bắt bẻ hoặc phản biện nhiều thì xem là các chuyên gia thực sự đang nói gì. Cẩn thận là do môi trường online cũng sẽ có nhiều “chuyên gia" và những thứ các chuyên gia này làm là phản bác và truyền bá các năng lượng tiêu cực. Quick tip: nếu 1 ý kiến rất dài mà chỉ toàn các thứ tiêu cực từ đầu đến cuối thì run, run nhanh hết mức có thể.
Kinh nghiệm bản thân: chúng ta đã thử áp dụng lời khuyên này lần nào chưa? Kết quả như thế nào? Hay chúng ta thấy có ai đó áp dụng các lời khuyên này chưa, và kết quả như thế nào?
Feedback: chúng ta có thử hỏi những người chúng ta tin tưởng chưa? những người mà chúng ta biết là sẽ luôn muốn tốt cho chúng ta, và ý kiến của họ như thế nào? Những ý kiến này sẽ cho chúng ta nhiều góc nhìn khác nhau về lời khuyên mà chúng ta đang cân nhắc.
Gut feeling: cái cuối cùng cũng là cái quan trọng nhất, đi qua tất cả các điểm trên thì cuối cùng những cái mà chúng ta đang có có tương đồng với những giá trị của chúng ta không? cảm giác của chúng ta về nó thế nào? Càng làm nhiều càng có nhiều kinh nghiệm thì gut feeling càng quan trọng, vì đó là bản năng của con người. Đây là bước mình sẽ check cuối cùng trước khi có kết luận về 1 lời khuyên.
Đây là framework mình dùng để đánh giá các lời khuyên quan trọng, dùng nhiều thì sẽ quen và biến thành phản xạ. Mình cố gắng viết framework này đầy đủ và thiết kế các câu hỏi để cover hết các góc cạnh có thể có cho công tác đánh giá này. Về ứng dụng thực tế thì mọi người có thể áp dụng toàn bộ hay 1 phần các hạng mục đánh giá này cho công tác nhìn nhận và đánh giá các lời khuyên mà mọi người nhận được.
Khả năng nhận định và đánh giá các lời khuyên là một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong cuộc sống của chúng ta vì sẽ có những giai đoạn chúng ta thực sự cần lời khuyên, cần người chỉ lối. Sẽ luôn có lời khuyên trong những lúc như vậy, nhưng có tốt cho chúng ta hay không thì chỉ có chúng ta mới biết được. Và để biết được thì không thể đoán mò hay “nghĩ” được, đó là lúc mình nghĩ là framework này sẽ phát huy tác dụng của nó. Learn và master nó càng sớm càng tốt nhé.
Lời cuối cho phần này, quan điểm của mình là lời khuyên là tốt, nhưng chúng ta chỉ nên đón nhận nó như là một góc nhìn, 1 lựa chọn mà chúng ta có thể có (và như vậy cần đánh giá và cân nhắc) chứ không phải là đúng tuyệt đối và cuốn cuồng làm theo vì cuối cùng, người chịu trách nhiệm cho thành công, thất bại hay cho mọi thứ xảy ra đối với chúng ta là bản thân chúng ta mà thôi.
